Życie i śmierć premiera Johna Turnera

Życie i śmierć premiera Johna Turnera

Premier Justin Trudeau podczas 90 urodzin bylego premiera Johna Turnera w czerwcu 2019 roku.

W sobotę wszystkie kanadyjskie media obiegła wiadomość o śmierci byłego premiera Kanady Johna Turnera, którego trzydziestoletnia „odyseja od liberalnego snu do politycznego anachronizmu” trwała przeszło 30 lat. Warto przyjrzeć się życiu tego polityka, bo wspominając jego polityczną drogę można poznać kawał historii Kanady, a przy okazji zobaczyć, jak bardzo zmieniła się polityka w czasie działalności tego 91–letniego człowieka.

Marc Kealey, były pomocnik Turnera przemawiając w imieniu krewnych Zmarłego zakomunikował, że Turner zmarł spokojnie we śnie w swoim domu w Toronto w piątek wieczorem.

– Jest już w znacznie lepszym miejscu i mogę powiedzieć w imieniu rodziny, że nie było walki, że było bardzo, bardzo spokojnie – powiedział Kealey.

Politycy i inne osoby publiczne natychmiast zaczęli dzielić wspominać Turnera i składać kondolencje jego rodzinie.

„Utalentowany polityk, prawnik i sportowiec, pan Turner został 17. premierem Kanady po pełnieniu wielu innych funkcji” – napisał premier Justin Trudeau w specjalnym oświadczeniu – „Pan Turner był skromnym człowiekiem o silnym instynkcie społecznym. Wspierał wiele organizacji charytatywnych, w tym torontoński szpital Mount Sinai. Był także honorowym dyrektorem World Wildlife Fund Canada i gorącym orędownikiem ochrony kanadyjskich jezior i rzek.”

Konserwatywny przywódca Erin O’Toole również złożył kondolencje, pisząc na Facebooku: „Gwiazda biegów, prawnik, parlamentarzysta, ale przede wszystkim ojciec i patriota. Jego wkład w rozwój Kanady jest głęboki, a jego dziedzictwo zapewnione”.

Byli premierzy Jean Chretien i Paul Martin mówili o miłości ich dawnego kolegi do Parlamentu.

„John był przede wszystkim członkiem Izby Gmin i wybitnym urzędnikiem publicznym. Szanował nasze demokratyczne instytucje jak żadne inne i służył swoim wyborcom oraz Kanadzie z wielkim sercem. Będzie nam go bardzo brakowało. Moje szczere kondolencje kieruję do jego żony Geills i jego rodziny ”- napisał Chretien.

Kanadyjski Kennedy

Inteligentny, atletyczny i obdarzony urodą gwiazdy filmowej, Turner został nazwany „Kanadyjskim Kennedym” kiedy po raz pierwszy przybył do Ottawy w latach sześćdziesiątych. Nie udało mu się jednak sprostać wielkim oczekiwaniom związanym z jego wczesną karierą. Rządził zaledwie 79 dni po trudnej, trwającej dziesięciolecia wspinaczce na szczyt.

– Najbardziej niefortunną rzeczą, jaka się każdemu może przytrafić jest zdobycie czołowej pozycji w polityce – powiedział Turner w 1967 roku – Staż jest absolutnie niezbędny. A jednak im dłuższa praktyka, tym bardziej polityk może zmęczyć opinię publiczną. Tak więc, zanim on będzie gotowy, opinia publiczna może być nim zmęczona.

Jego słowa były prorocze.

Pomimo wielu pomyłek, których się nie ustrzegł, Turner poprowadził Liberałów przez niektóre z ich najczarniejszych dni w latach 80. Jego prawicowe poglądy i wkład w politykę partyjną pomogły utorować drogę fiskalnie konserwatywnym premierom Chretienowi – jednocześnie jego wieloletniemu rywalowi – i Martinowi.

Młody wilczek

Publiczna droga Turnera rozpoczęła się od wizerunku młodego, nieco zbyt pewnego siebie polityka przekonanego, że ma świat u swoich stóp, a zakończyła prawie 30 lat później, kiedy nie mógł już pozbyć się opinii, że jest już tylko reliktem przeszłości.

W życiu Turnera istniała dychotomia. Był sportowcem, który studiował w Oksfordzie i Sorbonie, głęboko wierzącym katolikiem, który paradoksalnie bronił dekryminalizacji aborcji i homoseksualizmu oraz prawnikiem z Bay Street, który prowadził kampanię przeciwko wolnemu handlowi – opisując tę działalność jako walkę swojego życia.

– Było dwóch Turnerów. Był miły, inteligentny John Turner, który był swego rodzaju intelektualistą – powiedział w wywiadzie kilka lat temu jego były doradca, Ray Heard – Ale był też inny Turner… Były sportowiec John, który uwielbiał oglądać z nami mecze NFL, który czasami pił za dużo, który zwykł zakładać ulubiony czerwony sweter i siedzieć w swoim biurze dobrze się bawiąc. Więc było tych dwóch Turnerów i czasami oni dwaj byli ze sobą w wielkim konflikcie.

Urodzony w Anglii, John Napier Wyndham Turner wyemigrował do Kanady w 1932 roku po przedwczesnej śmierci swojego ojca Leonarda. Jego młoda, dobrze wykształcona i zmotywowana matka, Phyllis Gregory, przeniosła się z rodziną do Rossland w BC, a rok później do Ottawy, gdzie wspięła się na najwyższe szczeble służby cywilnej. Tam poślubiła bogatego biznesmena Franka Mackenzie Rossa, który później był gubernatorem Kolumbii Brytyjskiej.

Turner, gwiazda olimpijskiej bieżni ukończył Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej w 1949 roku, zdobywając stypendium Rhodesa na Uniwersytecie Oksfordzkim. Po studiach prawniczych wyjechał do Paryża, aby zrobić doktorat na Sorbonie.

Młody prawnik wywołał poruszenie, gdy tańczył z księżniczką Małgorzatą na przyjęciu w 1959 roku, co dało początek spekulacjom, że oboje zostaną parą. W rezultacie oboje pozostali przyjaciółmi na całe życie.

Turner przeniósł się do Montrealu, aby praktykować prawo, ale został zwabiony do polityki przez liberalnego ministra rządu C.D. Howe, który poprosił go o pomoc w kampanii wyborczej. Turner w 1962 roku zdobył wystarczająco dużo głosów, by zająć miejsce w Izbie Gmin, gdzie reprezentował okręg St-Laurent-St-Georges w Quebecu.

Później kandydował na posła i nim zostawał z okręgów w dwóch innych prowincjach: Ontario i Kolumbii Brytyjskiej, co było niezrównanym wyczynem od czasów Williama Lyona Mackenzie Kinga.

W 1965 roku został mianowany ministrem bez teki przez premiera Lestera Pearsona (jego imię nosi torontońskie lotnisko). Dwa lata później Chretien i Pierre Trudeau dołączyli do gabinetu, a Trudeau objął stanowisko prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości. Turner trudził się niecodzienną pracą sekretarza generalnego, podczas gdy Chretien marnował swoje talenty będąc ministrem bez teki.

Zapowiadało to rywalizację, która głęboko podzieli mężczyzn w nadchodzących latach.

Kilka miesięcy później Turner wylądował w departamencie Consumer and Corporate Affairs – ministerstwie, do którego utworzenia przekonał premieraPearsona.

Kiedyś porównał swoją pracę do pracy gwiazdy hokeja.

– Dziś wieczorem strzeliłeś gola i jesteś bohaterem. Jutro wpuścisz gola i jesteś włóczęgą – powiedział w 1967 roku – I to jest polityka.

Parlamentarna gwiazda

Turner był bardzo lubiany na Parliament Hill. Grał w squasha z członkami opozycji, przechadzając się po Izbie Gmin pocieszał Nowego Demokratę, który właśnie przyznał się do poważnej kryminalnej przeszłości.

Uratował ówczesnego lidera opozycji Johna Diefenbakera przed utonięciem podczas wakacji na Barbadosie, po tym jak niechcący zarezerwował pobyt w tym samym ośrodku wypoczynkowym.

W 1963 roku poślubił Geills McCrae Kilgour, pra-siostrzenicę pułkownika Johna McCrae, który napisał słynną pieśń „In Flanders Fields” oraz siostrę długoletniego posła Davida Kilgoura. Owocem ich związku byli córka Elżbieta i trzej synowie: David, Michael i Andrew.

W 1968 roku Turner w Partii Liberalnej ubiegał się o sukcesję po Pearsonie, ale przegrał z Pierre’em Trudeau (ojcem obecnego premiera Kanady). Był uparty – nawet, gdy było prawie pewne, że przegra nie poddawał się – utrzymywał się w wyścigu do czwartego i ostatniego głosowania.

Jako minister sprawiedliwości w gabinecie Pierre’a Trudeau w latach 1968-1972 Turner zaproponował krajowy system pomocy prawnej – zagadnienie bliskie jego sercu – i stworzył między innymi Sąd Federalny. Ale był też postawiony w trudnych sytuacjach, które czasami kolidowały z jego osobistymi przekonaniami. Bronił stanu wojennego i zawieszenia swobód obywatelskich podczas kryzysu październikowego w 1970 roku, a także depenalizacji homoseksualizmu i aborcji w latach sześćdziesiątych.

– Ci z nas, którzy popierają ustawę, uznają, że istnieją obszary prywatnego zachowania, które choć są odrażające i niemoralne, jeśli nie dotyczą bezpośrednio porządku publicznego nie powinny być objęte prawem karnym Kanady – powiedział wówczas.

Został ministrem finansów w 1972 roku i piastował tę posadę przez trzy burzliwe lata, naznaczone wysokim bezrobociem i wysoką stopą inflacji. Porzucił politykę w 1975 roku, co zdaniem niektórych było spowodowane jego sprzeciwem wobec decyzji Trudeau o wprowadzeniu kontroli płac i cen po wyborach w 1974 roku.

Zanim ponownie wrócił do polityki po rezygnacji Trudeau, spędził prawie dziesięć lat jako prawnik korporacyjny na Bay Street.

Walka buldogów pod dywanem

W 1984 roku wygrał wyścig o przywództwo Liberałów, w którym jego rywalem był Jean Chretien. Rozłam, jaki ich rywalizacja stworzyła w szeregach Liberałów nękała Turnera do końca jego kariery.

– Chretien i jego ludzie rozpoczęli, prawie od pierwszego dnia, wojnę na wyczerpanie przeciwko Johnowi Turnerowi – wspominał Heard – Ludzie Chrétiena dźgali go nożem w plecy. Trwały partyjne zamachy stanu i kontr-zamachy. Spędzałem więcej czasu na rozprawianiu się z powstaniami klubu inspirowanymi przez ludzi Chrétiena, niż na przeciwstawianiu się Brianowi Mulroneyowi i jego rządowi. To była absurdalna sytuacja.

Turner rozpisał nowe wybory zaledwie dziewięć dni po tym, jak został zaprzysiężony na premiera, rezygnując z szansy – niektórzy mówią głupio – na zorganizowanie wizyty królowej i drugiej wizyty papieża Jana Pawła II, która dałaby nowemu premierowi wielkie szanse zdobycia popularności wśród Kanadyjczyków i na przychylną uwagę mediów.

Rubaszny seksista

Kampania wyborcza była katastrofą. Partia nie była do niej przygotowana. Skłócona wewnętrznie pogrążyła się w problemach organizacyjnych. Zwolennicy Chrétiena organizowali bunty w klubie poselskim. A pożegnalny prezent od Trudeau – spotkania patronackie – był zgubą dla Turnera.

Jego przestarzałe i rubaszne maniery również wpędziły go w kłopoty, kiedy został sfilmowany poklepując tylną (dolną) część działaczki Partii Liberalnej Iony Campagnolo, która w rewanżu poklepała go po prawej stronie pleców.

Ten widok sprawił, że Turner zyskał miano polityka seksistowskiego i oderwanego od rzeczywistości, a jego nieskruszona obrona tłumacząca, że jest „dotykowym politykiem” i obracająca całe zdarzenie w żart niewiele pomogła.

Przełom nastąpił podczas debaty wyborczej w 1984 roku, kiedy Turner został zmuszony do obrony nominacji dla Pierre’a Trudeau, podczas której stwierdził, że nie miał innego wyjścia, jak tylko ją zatwierdzić.

– Miał pan inną opcję. Zwyczajnie powiedzieć nie – zauważył jego adwersarz Mulroney.

Turner, mistrz w tysiącu debat i dyskusji nie potrafił tym razem znaleźć dobrej riposty.

Przegrał, ale zdobył mandat w Vancouver i przez sześć lat przewodził Liberałom w opozycji.

Wybory w 1988 roku były rewanżem za porażkę z Mulroneyem. Tym razem przedmiotem sporu była umowa o wolnym handlu między Kanadą a Stanami Zjednoczonymi, której Turner gwałtownie się sprzeciwiał. Nazwał ją później „walką swojego życia”.

Triumfował w debatach wymownie wekslując temat umowy o wolnym handlu na kwestię referendum w sprawie suwerenności Kanady. Ale tu stanął w obliczu buntu ze strony wyższych rangą Liberałów, którzy postanowili zrzucić go ze stanowiska lidera w połowie kampanii i wybrać innego przywódcę.

Turner nie wygrał, ale Liberałowie poprawili swój stan posiadania podwajając liczbę posłów w Izbie Gmin. Zrezygnował i porzucił politykę trzy lata później, dołączając do kancelarii prawnej w Toronto.

Pomimo pogarszającego się stanu zdrowia był wciąż ozdobą wielu liberalnych wydarzeń. Wygłaszał przemówienia przypominające partii o jej złotych latach, okraszane szalonymi opowieściami o życiu na politycznym szlaku.

Przez całą swoją polityczną karierę trzymał się swoich przekonań, podejmował nieoczekiwane inicjatywy takie jak pomoc prawna i wolny handel  i utrzymywał jedność Liberałów w niektórych z ich najczarniejszych dni.

Złe wyczucie czasu, złośliwi partyjni rywale, a może też zwykły brak szczęścia uniemożliwiły mu wykorzystanie pełnego potencjału jaki miał, by stać się wielkim premierem.

Kanadyjczycy zmęczyli się nim zanim dotarł na szczyt.