Pierwsza Kanadyjka w kosmosie
Pierwsza Kanadyjka w kosmosie
Minęło 30 lat, odkąd Roberta Bondar została przypięta pasami do fotela na promie kosmicznym Discovery i zyskała sławę jako pierwsza kobieta-astronautka w Kanadzie.
Przed startem zostawiła mamie pełne łez nagranie pożegnalne na wypadek katastrofy. Po raz pierwszy Kanadyjczyk był częścią załogi wahadłowca od czasu niszczycielskiej eksplozji Challengera, w której sześć lat wcześniej zginęło siedmiu członków załogi.
– Dla mnie bycie pierwszą nie polegało na biciu rekordów. Chodziło o to, że był ktoś, kto reprezentował siłę, męstwo i odwagę – mówi 76-letnia Bondar w rozmowie z dziennikarzem CBC Radio, Piya Chattopadhyayem.
Bondar żartuje, że ludzie postrzegają ją jako „odważną lub szaloną”.
W kosmosie grała hymn „O Canada” dryfując nad Ziemią. A to, co zobaczyła, gdy fruwała w zwolnionym tempie w przestrzeni jak kostka do gry, bardzo ją zmieniło.
– W kosmosie koziołkuje się i to pod każdym kątem… Takie doświadczenie rozwija inną perspektywę – opowiada Bondar – Lubię powracać do tego w chwilach, gdy mam trochę spokoju, zwłaszcza na łonie natury. Myślę o byciu z dala od planety i o tym, ile ta planeta wtedy dla mnie znaczyła.
Kosmiczne szlaki
Bondar marzyła o podróżach kosmicznych od podstawówki. Sprzeciwiła się swojemu nauczycielowi z liceum — który odwodził ją od studiowania nauk ścisłych mówiąc, że to nie jest dla dziewcząt. Ale ona wykorzystała szansę, by w końcu zdobyć miejsce w locie amerykańskiego promu kosmicznego Discovery, który wystartował 22 stycznia 1992 roku.
– Nikt tego przede mną nie zrobił. Byłam tak naprawdę na czubku dziobu statku przedzierającego się przez wzburzone morza. W Kanadzie nie było dla mnie wzorców do naśladowania – mówi Bondar.
Teraz, dekady później, są szkoły jej imienia i kanadyjski znaczek pocztowy z jej podobizną.
– Bycie pierwszą Kanadyjką było przedstawione jako wielka rzecz, ponieważ podobno miało to pokazać różnorodność programu kosmicznego – mówi Bondar.
Jej lot zainspirował kandydatki na astronautę, takie jak Shawna Pandya z Alberty. Powiedziała, że od dzieciństwa fascynowała ją nocne niebo i podróże kosmiczne. Pandya poszła w ślady Bondar uzyskując dyplom z neurobiologii i studiując medycynę, zanim rozpoczęła studia na Międzynarodowym Uniwersytecie Kosmicznym we Francji.
– Pamiętam, że miałam obsesję na punkcie czytania o karierze dr Bondar. Zainspirowała mnie na wiele sposobów – powiedziała.
Zdaniem Bodnar, pomimo jej lotu programy rekrutacyjne astronautów nie odzwierciedlają różnorodności Kanady, wciąż preferując mężczyzn wyszkolonych przez wojsko.
NASA potwierdziła, że w kosmos poleciały 73 kobiety — około 12 procent wszystkich wysłanych tam do tej pory osób.
– Możemy nadal spodziewać się wzrostu udziału kobiet, ponieważ klasy astronautów są coraz bardziej zróżnicowane. Ostatni wybór astronautów w Kanadzie to 50/50 – powiedziała Stephanie Schierholz, główny rzecznik ds. publicznych NASA.
Pierwszą kobietą w kosmosie była kosmonautka Walentyna Tiereszkowa na pokładzie statku Wostok 6 wystrzelonego przez Związek Radziecki w 1963 roku. Pierwszą Amerykanką w kosmosie była Sally Ride, kalifornijska fizyk na pokładzie misji Challenger STS-7, która wystartowała 18 czerwca 1983 roku.
Obecnie program Artemis realizowany przez NASA ma na celu wylądowanie pierwszej kobiety na Księżycu do 2024 roku.
Ostra konkurencja
Konkurencja na bycie astronautą jest zacięta i często obcokrajowcy są postrzegani jako „zajmujący przestrzeń” dla Amerykanów – mówi pierwsza kanadyjska astronautka, która na pokładzie promu zachowywała się jak każdy męski członek załogi.
Komandor Ronald Grabe dobrowolnie oddał jej swoje miejsce na koję do spania, aby nie musiała dzielić jej z męskim członkiem załogi.
– Nie musiał tego robić. To jedyne specjalne traktowanie, jakie otrzymałam jako kobieta – mówi Bondar.
Przed misją zaryzykowała utratę upragnionego miejsca na promie, kiedy „zamieszała” z powodu traktowania jej rodziny.
Ojciec Bondar zmarł w 1985 roku. W 1992 roku tylko jej matka i siostra przyszły zobaczyć start w Cape Canaveral Complex 39-A na Florydzie. Podczas gdy inne rodziny astronautów obserwowały z pokoju w wieży montażowej, członkowie jej rodziny pozostali w galerii publicznej.
Odmówiono im również przywileju powitania, kiedy wylądowała w bazie sił powietrznych Edwards w Kalifornii po ośmiu dniach na orbicie.
– Przepisy mówiły, że jeśli nie masz małżonka lub psa, nie możesz nikogo przywitać. Nie byłam mężatką, nie miałam psa. Miałam matkę i siostrę.
Trzeba pytać „dlaczego?”
W końcu, po kłótni, przywitała ją matka, ale jej siostra pomachała jej zza drutu kolczastego. Ta chwila wciąż boli.
Bondar jest nieugięta, mówi, że to jej wspierająca rodzina, a nie paliwo rakietowe ją naprawdę uruchomiły.
To było dzieciństwo, kiedy pytała: Dlaczego?
– Jeśli od dziecka nie zadajemy takich pytań o to, co tam jest… to nigdy nie będziemy ewoluować – mówi Bondar.
Przez te 30 lat po locie w kosmos stała się zapalonym fotografem przyrody. Fotografuje i bada zagrożone ptaki wędrowne i prowadzi fundację “Robert Bondar Foundation” z siedzibą w Toronto. Mówi, że jej nowa misja to łączenie sztuki i nauki w celu ochrony planety.
– Kiedy patrzysz na obrazy Michała Anioła i Leonarda da Vinci widzisz wykonaną pracę. Obejmuje ona zarówno sztukę, jak i naukę. We współczesnym świecie, na naszej drodze w pewnym momencie sztuka i nauka się rozeszły. Nie jestem pewna, czy to jest najlepszy sposób, ponieważ naukowcy muszą być kreatywni, w przeciwnym razie nie mogliby opracować sposobów patrzenia na rzeczy z różnych perspektyw. A artyści naprawdę muszą rozumieć naukę – uważa Bondar.
Mówi, że w kosmosie najbardziej doskwierał jej brak dźwięków i zapachów Ziemi. Żadnej ptasiej pieśni. Bez zapachu leśnego runa. Wtedy zdała sobie sprawę, ile naprawdę znaczy dla niej i czym dla nas wszystkich jest Ziemia.