Maciej ‘Matthew’ Szymański
Maciej ‘Matthew’ Szymański
5 maja w Vancouver zmarł Maciej Szymański ps. Kruczkowski, żołnierz Związku Jaszczurczego i NSZ, powstaniec warszawski i architekt na emigracji w Kanadzie.
Maciej Szymański w wojennej Warszawie, prawdopodobnie teren Żoliborza, maj 1941 rok. Fot. Olgierd Budrewicz, ze zbiorów Fototeki MPW.
Rodowity Warszawiak, urodzony 24 lutego 1926 roku, maturę zdał w roku 1943 na tajnych kompletach Liceum im. Joachima Lelewela w Warszawie. Nosił pseudonimy “Kruczkowski” (1941-1945) i “Iks” (1945-1947).
Oto jego losy:
Maciej Szymański w latach 1941-42 był członkiem Związku Jaszczurczego, a od 1942 r. żołnierzem Narodowych Sił Zbrojnych. W konspiracji kończy Szkołę Podchorążych NSZ w stopniu kaprala podchorążego. W okresie od kwietnia 1943 r. do czerwca 1944 r. dowódca drużyny w I Batalionie Szkoły Podchorążych NSZ. W 1943 r. czasowo pracował w kolportażu pisma “Szaniec”. W czerwcu 1944 r. awansowany do stopnia podporucznika piechoty. Od czerwca tego roku był adiutantem kpt. “Skowrońskiego”. Do wybuchu Powstania używał stopnia sierżanta podchorążego.
Powstanie i okupacja
1 sierpnia oczekiwał na odprawę dowództwa I Batalionu Szkoły Podchorążych NSZ. Zgromadzonych zaskoczył wybuch Powstania, o którym NSZ nie zostało powiadomione, co uniemożliwiło większości dowódców kompanii i plutonów specjalnych dotarcie na miejsce spotkania.
Po wybuchu walk najstarszy stopniem z zebranych, por. “Bogusławski” (Jan Gołkontt) stworzył z obecnych pluton, który zameldował i oddał do dyspozycji komendanta I Obwodu (Śródmieście) Okręgu Warszawskiego AK płk. “Radwana (Franciszek Edward Pfeiffer). 3 sierpnia pluton, liczący już kilkunastu żołnierzy, został przerzucony z kwatery przy ul. Wspólnej na ul. Hożą, gdzie pełnił funkcje plutonu żandarmerii. po nawiązaniu kontaktu z warszawską Komendą NSZ pluton został skierowany w rejon Al. Jerozolimskie – Żelazna wchodząc od połowy sierpnia w skład zgrupowania “Chrobry II”. Poza obroną Domu Kolejowego przy ul. Żelaznej pluton brał udział w walkach na ul. Towarowej, Twardej, Pańskiej i Wroniej (fabryki Bormana, Hartwiga, browary i magazyny Haberbusch i Schiele) utrzymując swoje pozycje do dnia kapitulacji.
3 października 1944 r. na rozkaz komendanta Okręgu Warszawskiego NSZ mjr. Kozłowskiego – “Mikołaja” wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną, z poleceniem zameldowania się w sztabie Okręgu NSZ Częstochowa. Po krótkim pobycie w obozie przejściowym w Pruszkowie pod Częstochową uciekł z transportu kolejowego i dotarł do punktu kontaktowego NSZ na Jasnej Górze. Z fałszywymi dokumentami został skierowany do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie objął funkcję p.o. Komendanta Powiatu NSZ. Po zdobyciu tego terenu przez oddziały sowieckie, 2 lutego 1945 r. dotarł do Warszawy.
W marcu zameldował się w Katowicach u swojego byłego dowódcy kpt. “Skowrońskiego”, który po Powstaniu został komendantem Okręgu Śląskiego NSZ. tam otrzymał skierowanie do sztabu Okręgu NSZ Kraków, gdzie został oficerem do zleceń specjalnych.
Po wojnie
W Krakowie Szymański rozpoczął studia na Wydziale Architektury ale w 1946 r. zagrożony aresztowaniem przez UB wyjechał do Świdra pod Warszawą, gdzie ukrywał się przez kilka miesięcy. Pod koniec roku powrócił do stolicy, gdzie kontynuował studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.
27 kwietnia 1947 r. ujawnił swoją działalność konspiracyjną w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie.
W 1948 r. wobec licznych aresztowań jego kolegów i przyjaciół z NSZ i AK podjął pierwszą (nieudaną) próbę ucieczki z Polski. 21 lutego 1949 r. ożenił się z Hanną Kamler – przyjaciółką z lat okupacji.
7 marca wraz z żoną i dwoma oficerami NSZ z plaży w pobliżu półwyspu Westerplatte uciekł kutrem rybackim do Szwecji, gdzie przebywał w latach 1949-51 r.
Pracował jako kelner i szlifierz w fabryce wirówek do mleka.
W Kanadzie
W 1951 r. wpływa do kanadyjskiego Halifaxu na okręcie wojennym marynarki amerykańskiej USNA General Blatchford. Pierwszych parę miesięcy mieszkał w Winnipeg, pracując jako posługacz przewożący zmarłych pacjentów do szpitalnej kostnicy. Po dwóch miesiącach przeprowadza się do Montrealu, gdzie kolejno pracuje jako spawacz, zmywający naczynia w hotelu i rysownik w drukarni.
Od 1952 r. zaczyna pracować jako modelarz, później planista w fabryce samolotów. W 1952 r. zostaje ojcem Doroty Marii, a w 1954 Zofii Anny.
W latach 1956-57 Szymański pracuje w pracowni architektonicznej J. Plant – Architect projektującej nowe miasto górnicze na Labradorze (Scheferville nad jeziorem Knob Lake) dla Iron Ore Company of Canada. W roku 1957 przyjmuje wraz z żoną obywatelstwo kanadyjskie.
W latach 1958-68 pracuje w pracowni architektonicznej F.A. Dawson – Architect w Montrealu. Od 1961 r. mieszka w Beaconsfield (przedmieście Montrealu). W tym czasie bierze udział w tworzeniu i organizacji nowej partii politycznej – New Democratic Party, która do dziś działa w kanadyjskim Parlamencie. W 1968 r. przerywa pracę zawodową i kończy studia architektoniczne.
Po uzyskaniu uprawnień architekta powraca do dawnej pracowni, w której był kreślarzem, tym razem w charakterze partnera. Odtąd firma przyjmuje nazwę Dawson and Szymanski – Architects. W okresie 1968-90 pracownia prowadzi szeroką działalność zawodową projektując i realizując liczne projekty w Kanadzie, Karaibach, Algierze, na Bliskim i Dalekim Wschodzie.
Do ciekawszych i zrealizowanych projektów należą: Port Lotniczy w Abu-Dhabi, Huta Aluminium w Sept-Iles, Konsulat Polski w Montrealu, Pawilon dla chronicznie chorych dla Polskiego Instytutu Dobroczynności w Montrealu, Hotel dla pracowników PLL LOT w Montrealu i Ambasada Polska w Ottawie (ten ostatni projekt nie został zrealizowany).
W 1971 r. Szymański otrzymuje zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego na kanadyjskie. Konsulat PRL stawiał pozbawienie obywatelstwa polskiego jako warunek uzyskania wizy wjazdowej do Polski, gdzie mieszkali jego matka, siostra i brat.
W 1990 roku jego firmowy partner przechodzi na emeryturę – do 1996 r. firma działa pod nową nazwą M.Szymanski – Architect. W tym okresie kilka razy odwiedza Polskę.
Z ramienia Koła byłych Żołnierzy NSZ w Kanadzie nawiązuje kontakt z kolegami w Polsce. Otrzymuje polskie uprawnienia kombatanckie, zostaje członkiem Związku Powstańców Warszawskich – Środowisko “Chrobry II” i członkiem Związku Żołnierzy NSZ. Zostaje przedstawicielem Komisji Odznaczenia Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego na Kanadę i przedstawicielem – korespondentem dwumiesięcznika “Szaniec Chrobrego”.
W 1994 roku wraz z Tadeuszem Siemiątkowskim “Mazurem” redaguje i wydaje w Warszawie ostatni (nr. 6) z Zeszytów do Historii NSZ.
W latach 1992-94 jest doradcą dla spraw architektury w Zarządzie miasta Beaconsfield. W 1996 r. przechodzi na emeryturę, likwiduje pracownię architektoniczną i przeprowadza się z żoną do Vancouver nad Pacyfikiem.
Rozkazem ministra Obrony Narodowej z 25.07.2000 r. zostaje kapitanem Wojska Polskiego.
W Vancouver zajmuje się pisaniem wspomnień, opowiadań i redagowaniem albumów fotograficznych. W formie krążków CD wydaje między innymi: wspomnienia – memoirs “Ja-Jo pamięta”, “Luźne Uwagi Agnostyka Frasobliwego”, “Rodziny Rozdzielone przez Historię”, “80 years in 18 minutes” i “Moje Abecadło”.
W roku 2004 otrzymuje III nagrodę na konkursie organizowanym przez Muzeum Powstania Warszawskiego za esej pt. “Co zostało po Powstaniu Warszawskim”.
7 lipca 2005 r. dekret Prezydenta RP nadaje mu obywatelstwo polskie.
Maciej Szymański komponował kolaże, w których fotografię cyfrową łączył z farbą akrylową i innymi materiałami. Wernisaż wystawy tych kolaży zatytułowanej “Portrety Rodzinne” miał miejsce w Sali recepcyjnej Konsulatu Polskiego w Vancouver w maju 2008 r.
Odznaczenia
Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego, Krzyż Armii Krajowej, Warszawski Krzyż Powstańczy, Krzyż Partyzancki, Medal Wojska, Odznaka Weterana Walk o Niepodległość, Odznaka Pamiątkowa Zgrupowania “Chrobry II”.
Zmarł 5 maja 2015 roku w Vancouver, w wieku 89 lat.
(TP)
Więcej o Macieju Szymańskim i jego własne wspomnienia – m.in. TUTAJ.
Własnoręczny życiorys – TUTAJ
Uroczystość dekoracji Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego Montreal, maj 1994. Maciej Szymański wygłosił przemówienie w imieniu dekorowanych:
[vsw id=”t8crkK7p7s4#t=254″ source=”youtube” width=”560″ height=”335″ autoplay=”no”]
Z konsulem RP Krzysztofem Olendzkim w Vancouver (2015)