Rafał Grzondziel
Rafał Grzondziel
Legendarny kapłan katolicki, franciszkanin, który dał się poznać jako duszpasterz, wykładowca nauk politycznych, harcmistrz, a zwłaszcza wybitny działacz społeczny na rzecz Polonii kanadyjskiej. To jemu właśnie przypisuje się „odkrycie ontaryjskich Kaszub”.
Nazywany też Father Ignatius (ur. 19 października 1912 w Panewnikach – zm. 22 grudnia 1998 w Kanadzie).
W 1936 roku został absolwentem (filozofia i teologia) Kolegium Św. Antoniego w rodzinnych Panewnikach (dziś Katowice). Tuż potem, aż do wybuchu II wojny światowej objął stanowisko młodszego asystenta na Katedrze Polskiej Literatury Uniwersytetu Poznańskiego.
Gdy Hilter napada na Polskę Grzondziel zostaje kapelanem Generalnego Szpitala Wojennego w Zbarażu. Gdy 17 września Stalin napada na Polskę młody ksiądz dostaje się do sowieckiej niewoli ale w 1940 udaje mu się z niej uciec na rodzinny Śląsk, gdzie został wikarym w Klimzowcu. Ponieważ jednak jego starszego brata aresztowano, a on sam był poszukiwany przez Gestapo, ucieka do Wiednia, a stamtąd przez Węgry przedziera się do Grecji, gdzie zostaje kapelanem Poselstwa RP w Atenach.
Po przystąpieniu Włoch do wojny, w grudniu 1940 wraz z innymi ewakuowany do Libanu, a tam przydzielony do Kwatery Głównej Wojska Polskiego na Wschodzie.
Przebieg działań wojennych czyni z niego tułacza, gdyż wkrótce po upadku Francji Grzondziel zgodnie z rozkazem musi przenieść się do Palestyny, gdzie trafia w szeregi formowanej tam Brygady Karpackiej.
W stopniu kapitana pełnił m.in. funkcje Szefa Duszpasterstwa i Kanclerza Kurii Polowej na Wschodzie (Military Field Curia) w Bagdadzie. Brał udział we wszystkich działaniach bojowych II Korpusu w kampanii włoskiej, od Tarentu przez Monte Cassino po Bolonię, ostatnią twierdzę nieprzyjaciela. Jest zresztą honorowym obywatelem tego miasta, którego senat wybił specjalny medal z jego nazwiskiem, a miejscowy uniwersytet przyznał doktorat honoris causa (1946). Już wtedy władał biegle 5 językami.
Równolegle Grzondziel dał się poznać jako zasłużony działacz harcerski, m.in. organizator Rady ZHP na Wschodzie (Palestyna, 1940), I Konferencji Instruktorskiej w Como (Włochy) i Walnego Zjazdu Rady ZHP w Rzymie (1946).
Do powojennej Polski nie mógł wrócić. Był poszukiwany za ucieczkę z NKWD, za pisma o Katyniu i mordzie harcerzy z wieży spadochronowej.
W 1946 roku ks. Grzondziel w randze majora przybywa do Anglii, gdzie bierze czynny udział w organizowaniu szkół i unożliwianiu edukacji dla byłych żołnierzy. Organizuje też parafię zgodnie z zasadami prawa brytyjskiego. Kontynuuje edukację na podyplomowych studiach psychologii eksperymentalnej na Uniwersytecie Oksfordzkim (1946-48), a następnie w USA (1949-50) zostając absolwentem (MA) Wydziału Nauk Społeczno-Politycznych Western Reserve University w Cleveland (Ohio). Jednocześnie obejme pariafię św. Antoniego w Cleveland. Podejmuje pracę jako wykładowca (1950-51), a następnie kierownik (1951-52) Wydziału Nauk Politycznych katolickiego Quincy College (Illinois).
Do Kanady przybywa na stałe w maju 1952 roku. W trzy lata później zdobywa bakalaureat z prawa kanonicznego na Uniwersytecie Ottawskim. W 1965 bierze udział w II Soborze Watykańskim, a od 1968 przechodzi do duchowieństwa diecezjalnego, m.in. w Sarni. Był proboszczem Misji Polskiej Św. Krzyża w Woodstock (Ontario). Zbudował kościół, w którym kardynał Karol Wojtyła poświęcił specjalny krzyż (metaloplastyka M. Owczarskiego).
Jednakże większość swego życia Grzondziel związał z regionem, uznawanym za kolebkę polskiego osadnictwa w Kanadzie. Jeszcze w latach 50., zauroczony okolicami miasteczka Barry’s Bay osiedlił się w miejscu, gdzie w 1858 przybyła pierwsza grupa (18 rodzin) imigrantów z Polski, wszyscy z Kaszub. W rok później w rejestrach odnotowano pierwszych 14 kaszubskich nazwisk z adnotacją o przynależności do narodowości polskiej.
Jego pasją była praca z młodzieżą. Od 1953 ks. Grzondziel z wielkim oddaniem organizował tam, na własnej farmie, pierwsze obozy i kolonie zuchowe dla dzieci polskich imigrantów. Założył Ośrodek Młodzieżowy Rekreacji i Sportów “Kaszuby”, a wkrótce potem wybudował kaplicę i “Katedrę wśród Sosen”. Powołał też Koło Hallerczyków w Barry’s Bay po przeprowadzeniu uznania ich praw weterańskich.
Wprowadził elektryfikację i telefonizację okolicy oraz zorganizował urząd pocztowy, której został pierwszym poczmistrzem. To właśnie dzięki wysiłkom polskiego franciszkanina w 1960 Urząd Nazw Geograficznych Kanady zatwierdził nazwę “Kaszuby”.
Dzisiaj jest to miejsce doskonale znane każdemu z nas. Aktywność Grzondziela przyciągnęła nie tylko harcerzy czy emerytowanych żołnierzy inwestujących w letnie domy na Kaszubach. Z biegiem czasu pojawiły się tam polskie kościoły, szkoły, pomniki, stałe obozy i stanice harcerskie oraz skansen, stanowiące razem wyrazistą enklawę polskości w Kanadzie.
Doczekał wolnej Polski o jakiej marzył. Na początku lat 90. odwiedził swoją ojczyznę, przywożąc sztandar Dywizji Strzelców Podhalańskich, który złożył w muzeum w Warszawie. W 1999 roku czyli w rok po jego śmierci odsłonięto na Kaszubach obelisk poświęcony księdzu, który tak wiele dobrego uczynił dla tego regionu.
Został odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Monte Cassino, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Orderem Polonia Restituta, Gwiazdą Afryki, Gwiazdą Italii, czterokrotnie Medalem Ochotniczym za Wojnę oraz włoskimi orderami Corona d’Italia i Valor Militare (dwukrotnie).
Tomasz Piwowarek
Photos: Kto jest kim w Polonii Kanadyjskiej, www.polishheritage.ca, Gość Katowicki