Sztuka i emocje – Guernica, Pablo Picasso (1881-1973)
Sztuka i emocje – Guernica, Pablo Picasso (1881-1973)
Kiedy stajemy przed obrazem Guernica (1937) Pabla Picassa, nie jesteśmy w stanie nie odczuwać wstrząsających emocji, nawet jeśli nic nie wiemy o artyście i historii powstania tego dzieła; nawet, jeśli nie akceptujemy tej formy wyrazu, to i tak jesteśmy poruszeni. Ktoś, kto nic nie wie o tym dziele ma wrażenie, że przed nim jest chaos, konsternacja i dezorientacja, które zaskakują i wytrącają widza z równowagi, nie tylko poprzez swoją fizyczną przetrzeń (349 cm x 776 cm), ale poprzez jego dynamiczną wymowę.
Guernica, Pablo Picasso (1937)
Guernica należy nie tylko do jednych z najbardziej znanych obrazów na świecie, ale uważam, że jest to kompozycja charakteryzująca się eksplozją emocji; i nic dziwnego, gdyż jest to wyraz horroru i tragedii hiszpańskiej wojny domowej, kiedy 26 kwietnia 1937 Niemcy, wspomagane przez siły zbrojne generała Franco zbombardowały całe miasteczko w prowincji Basków, Guernica. Ten zaplanowany, nieludzki napad na ludność cywilną był traktowany, jako ćwiczenia wojskowe. Jest to najbardziej ekspresyjny antywojenny wyraz w sztuce XX wieku.
Historia zamówienia fresku sięga roku 1936, kiedy delegacja świeżo wybranego rządu republikańskiego poprosiła Pisasso o namalowanie fresku dla pawilonu hiszpańskiego, na otwarcie światowej wystawy w 1937 roku w Paryżu. Początkowo Picasso wzbraniał się od tego zamówienia, gdyż nie bardzo wiedział, co ma namalować. Jednakże kiedy artysta usłyszał o nieprzerwanym, trzygodzinnym bombardowaniu miasteczka Guernica i wstrząsającej śmierci koło dwóch tysięcy ofiar, był tak wzburzony, ze tego samego dnia naszkicował sześć scen. Nie przestawal pracować. Po setkach szkiców obraz został wykonany w niecały miesiąc, a następnie dostarczony do pawilonu hiszpańskiego, gdzie stał się główną atrakcją. Towarzyszyły mu filmy dokumentalne pięćdziesieciu scen.
Oryginalne szkice do Guernici mogliśmy oglądać w AGO w Toronto w 2012 roku. Ekspozycja była ciekawie umieszczona w kilku wąskich korytarzach i kolor ścian przechodził od bieli do szarości, co korespondowało z grozą poszczególnych scen. I chociaż to był hołd zlożony mieszkańcom Guernici, to szkice przypominały nam o okrucieństwach wszystkich wojen. W tamtej chwili przypomnialy mi sie wszystkie obrazy waleczności i trudów wojennych naszego polskiego narodu.
Picasso postanowił namalować Guernicę w surowej monochromatycznej palecie szarości, czerni i bieli, aby dawało to wrażenie dokumentu, faktu, by przypominalo raporty naocznego świadka. Jakość dokumentu jest dodatkowo podkreślona przez teksturowany wzór w środku obrazu, który tworzy iluzję papieru gazetowego. Ostra zmiana kontrastów czerni i bieli na powierzchni tworzy dramatyczną intensywność, wizualną energię kinetyczną postrzępionego ruchu.
Malowidło przedstawia chaos, śmierć i masakrę, które sprowadza wojna na spokojne miasteczko. Tragedię i cierpienie artysta wyraził także poprzez postacie i rekwizyty: szczątki ludzkie, płaczące kobiety, leżącego wojownika. Symbolicznie obraz ten przedstawia również cierpienie całego narodu baskijskiego walczącego o wolność, o swój kraj i język.
Po lewej stronie widzimy krzyczącą z bólu matkę z martwym dzieckiem na ręku (o śmierci dziecka świadczy zwisająca główka maleństwa), po prawej – kobieta podniesiona z głową do nieba, cierpiąca w pochłaniających ją płomieniach. Straszna zbrodnia, rzeź, unicestwienie, apokalipsa. Jednak na mnie porażające wrażenie zrobiła głowa konia. Może dlatego, że jest umieszczona centralnie, prawie w środku obrazu. Z układu pyska, otwartych spuchnietych warg, szpiczastego języka oraz wielkich nozdrzy wydobywa się dźwięk, który wyraźnie wpada w ucho widza. Koń stoi przerażony, wyje z bólu, bok ma przebity włócznią. Nie przypominam sobie obrazu, który by tak dobitnie wyraził kształtem i formą dźwięk zagłady.
Za pierwszym razem przeszłam koło tych szkiców wstrząśnięta, zasmucona i oszołomiona tragedią tylu niewinnych ludzi. Dopiero za drugim razem, kiedy oglądałam obraz, miałam siłę spojrzeć na więcej szczegółów takich jak lampa, symbolizująca wybuch bomby, jak mężczyzna z odciętą i okaleczoną ręką, chwytający złamany miecz, czy kwiat koło jego ręki, który może być (i jest interpretowany) jako symbol nadziei. Po prawej stronie są jeszcze dwie inne kobiety. Jedna wpatrzona w żarówkę na szczycie obrazu, druga wychylająca się z okna płonącego budynku; a jej długie ramię trzyma lampę. Wszystkie twarze są zniekształcone w agonii. Oczy przestraszone, usta otwarte, języki mają kształt sztyletów. Co do znaczenia byka, zdania krytyków są podzielone. Dla mnie on symbolizuje Hiszpanię, dla innych samego artystę. Jest to jedyna nieuszkodzona i spokojna postać pośród chaosu.
„Na pierwszy rzut oka kompozycja Guernica wydaje się zagmatwana i chaotyczna; widz jest w trakcie intensywnej akcji. Wszystko wydaje się być płynne. Przestrzeń jest skompresowana i niejednoznaczna, dzięki zmieniającym się perspektywom i wielu punktom widzenia charakterystycznym dla wcześniejszego kubistycznego stylu Picassa. Obrazy pokrywają się i przecinają, zasłaniając formy i utrudniając odróżnienie ich granic. Ciała są zniekształcone i częściowo abstrakcyjne, formy nieciągłe i fragmentaryczne. Wszystko wydaje się pomieszane, podczas gdy ostre, kanciaste linie wydają się przekłuwać rozczłonkowane ciała. Istnieje jednak nadrzędny porządek wizualny. Picasso równoważy kompozycję, organizując liczby w trzy pionowe grupy poruszające się od lewej do prawej, podczas gdy środkowe figury są stabilizowane w dużym trójkącie światła”.1
Pablo Picasso (1881-1973) urodził się na południu Hiszpanii, w Maladze. Tam też jest nieduże, ale czarujące muzeum poświęcone głównie jego dzieciństwu. Jego ojciec był nauczycielem rysunku i szybko zauważył, że syn przeróśł mistrza. Zanim Pablo przeniósł się do Paryża, mieszkał i studiował w Barcelonie. Jego wczesny okres twórczości jest zwany okresem niebieskim (Blue Period), melancholijne postacie w odcieniach niebieskich, następnie artysta zmienił tonację na różową, stąd okres różowy (Rose Period), W latach 1909-1914 razem z Goergem Braque rozpoczęli nowy styl – kubizm. Po pierwszej wojnie światowej Picasso powrócił do klasycyzmu. A w roku 1925 był zainteresowany surrealizmem. Jak widzimy, jego prace przechodziły przez różne fazy. Wiele dzieł było zainspirowanych kobietami jego życia, ale także sztuką afrykańską, mitologią, czy walką byków. Picasso był wizjonerem i odznaczał się specyficznym poczuciem humoru. I chcociaż jest najbardziej znany jako malarz, to był także uzdolnionym rzężbiarzem (najciekawsze rzeźby według mnie znajdują sie w jego zameczku w Anthibe, na południu Francji), grafikiem, scenografem, poetą i dramaturgiem, zajmował się też ceramiką. Kontrowersyjny, uzdolniony i cieszący się wielką sławą za życia, Pablo Pisasso należy do najbardziej znanych współczesnych artystów.
Pytany o możliwą symbolikę Guernici, Picasso powiedział, że jest to po prostu apel do ludzi o zmasakrowanych ludziach i zwierzętach. Ostatecznie obraz nie wydaje się mieć jednego wyłącznego znaczenia. Być może z powodu że czas i przestrzeń tutaj nie mają znaczenia, że mamy brak specyficzności historycznej czy że fakt, iż nadal toczą się brutalne wojny, sprawia, że Guernica jest ponadczasowa i uniwersalna do dziś, tak jak to miało miejsce w 1937 roku.
Po zakończeniu wojny domowej w Hiszpanii nastała dyktatura frankistowska. Pablo Picasso wyraził wolę, by obraz wrócił do Hiszpanii tylko wtedy, gdy powróci tam demokracja. Do roku 1981 obraz znajdował się w Nowym Jorku. Obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym Centrum Sztuki Królowej Zofii w Madrycie, gdzie będę miala przyjemność go obejrzeć tego lata.
Kopia obrazu znajduje się w kwaterze głównej ONZ, by przypominać o okrucieństwach wojny i przestrzegać przed nią. Inna replika znajduje się w mieście Guernica.
Autorka książki Zbuduj swoje szczęście. Vademecum życia spełnionego.
1. Źródło: https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/early-abstraction/cubism/a/picasso-guernica March 15, 2019