Sztuka i emocje – El Greco (1541-1614) Widok Toledo
Sztuka i emocje – El Greco (1541-1614) Widok Toledo
Ten obraz El Greca jest przykładem, że artysta może wywołać silne emocje nie tylko pokazując ekspresję wyrazu ludzkich twarzy i dramatu sytuacji, ale także za pomocą samej kompozycji i koloru.
Pierwsze moje wrażenie patrząc na Widok Toledo, obraz z końca XVI wieku to groza, zapowiedź tragedii, górna część obrazu ciemne niebo, to nie tylko zapowiedź gwałtownej burzy, ale także metafora o ciężkich chmurach wiszących nad nami, zapowiadających zmagania się z czymś potężniejszym niż człowiek. Kolory chmur od białego, poprzez odcienie niebieskiego aż do pełnej czerni oddają dynamizm, ruch i zarazem trwogę. Trudno jest powiedzieć czy to jest wieczór, noc czy dzień. Po lewej stronie lekkie brązowo żółte ślady przebijającego się światła, ale czy to jest słońce? W pierwszej chwili nie byłam pewna, ale kiedy spojrzałam na środkową część obrazu, jasno żółte linie upewniły mnie, że to są przebijające się ostatnie promienie słońca. A soczysta zieleń drzew i krzewów wraz z odbiciem słonecznym potwierdza, że nie jest to noc.
Najpierw zobaczyłam chmury, potem zielony krajobraz, a dopiero na końcu mój wzrok powędrował na budynki miasteczka, które jakby wykazywały obojętność na to, co się dzieje w eterze. Zapowiedź, że po każdej burzy wyjdzie słońce; ale to nie promienie mi to mówią, ale właśnie rzędy spokojnej architektury. W tych budowlach jest jakaś ponadczasowa siła i harmonia. W tamtej chwili nie zauważyłam postaci na koniu, niebo przyciągało moją uwagę jak magnes. Jest to jeden z nielicznych obrazów niereligijnych nie tylko El Greco, ale całego tego okresu, kiedy tematyką były głównie obrazy dotyczące religii oraz mitologii.
Widok Toledo
El Greco, urodził się na Krecie w 1541 roku. Początkowo artysta malował ikony. W 1567 roku przeniósł się do Wenecji, gdzie został zapalonym uczniem Tycjana, Tintoretta i Jacopo Bassano i zapoznawał się z elementami malarstwa renesansowego, w tym perspektywy. Do jego najlepszych dzieł z tego okresu należy Chrystus Uzdrawiający Niewidomych.
Z Wenecji El Greco przeniósł się do Rzymu, gdzie pracował od 1570 do 1576 roku. Przybył z listem polecającym od chorwackiego miniaturzysty Giulio Clovio, który zapewnił mu kwaterę w pałacu kardynała Alessandro Farnese – najbardziej wpływowego i bogatego patrona w całym Rzymie. W 1572 roku wstąpił do akademii malarzy i założył sklep. Przez sześć lat nie miał zbyt dużego powodzenia, ale potem malował portrety, które bardzo wysoko oceniał Velázquez.
W 1576 roku artysta przeniósł się do Madrytu, gdzie nie były to za bardzo pomyślne lata. Wtedy nie udało mu się zdobyć królewskiego patronatu Filipa II. Dopiero gdy osiadł w Toledo, El Greco spotkał się z sukcesem, jakiego mógł oczekiwać artysta jego kalibru. W tym starożytnym mieście, które El Greco uwiecznił na omawianym obrazie, malarz znalazł krąg intelektualnych przyjaciół oraz mecenasów sztuki. Diego de Castilla, dziekan katedry w Toledo, zlecił El Greco namalowanie trzech ołtarzy dla kościoła Santo Domingo el Antiguo w Toledo, a także przyczynił się do powstania Espolio (Obezwładniającego Chrystusa) na dziedzińcu katedralnym. Są to jedne z najbardziej ambitnych arcydzieł El Greco. W nich można znaleźć wszystkie różne style, z którymi eksperymentował we Włoszech.
El Greco odrzucił naturalizm jako nośnik swojej sztuki, podobnie jak odrzucił ideę sztuki łatwo dostępnej dla szerokiej publiczności. Stworzył wydłużone, kręte formy i zaczął używać nierzeczywistych kolorów, co stworzyło efekty głęboko ekspresyjne. Przeszedł drogę z płaskiego symbolicznego świata ikon bizantyjskich do humanistycznej wizji malarstwa renesansowego, a następnie do konceptualnej sztuki. Modernizm El Greco opiera się na odrzuceniu świata zwykłych pozorów na rzecz sfery intelektu i ducha.
Przejdźmy teraz do dokładniejszej analizy obrazu Widok z Toledo[1]. To dzieło oddaje daleką panoramę miasta, które rozciąga się z górnego zamku San Servando po lewej stronie, poniżej którego znajduje się klasztor Agaliense, a po drugiej – rzymski most Alcantara nad rzeką Tag i wzniesienie do wieży katedry i kamiennej masy pałacu Alcazar. Groźnie wirujące chmury przebija światło, które ogarnia kontury wzgórz, zakrzywienie dróg i nieharmonijne zielone drzewa. Burza może pęknąć w każdej chwili i wymazać widok przed nami, ale przedstawiając tę scenę w malarstwie, El Greco zapewnił, że nigdy się to nie wydarzy. Jest to preludium do hiszpańskiej sztuki barokowej XVII wieku. Widok Toledo jest ostatecznym przykładem manierystycznego romantyzmu, z jego groźną, niemal apokaliptyczną atmosferą i ponurych kolorów.
W szczególności zwróćmy uwagę na kontrast koloru między ciemniejącym, ponurym niebem i świecącą zielenią wzgórz poniżej. Zwróćmy również uwagę na niespokojny wir, który przenika cały obraz, co potwierdza pogląd niektórych krytyków sztuki, że artysta wyraża mistycyzm, który w tamtym czasie przenikał miasto. W każdym razie nadmiar nieba, które definiuje obraz i nadaje miastu ponury nastrój, jest z pewnością próbą El Greco uchwycenia czegoś z nadrzędnego autorytetu i obecności mocy Bożej. Za mostem Alcantara, używając malutkich śladów pędzla, ujawnia odbicia w wodzie i pranie rozłożone na ziemi. Kilka maleńkich figurek łowi na płyciznach uzbrojonych w włócznie, podczas gdy postać na koniu przekracza strumień.
A oto inny opis Grażyny Bastek[2]: „Ziemia zdaje się jaśniejsza od nieba, soczysta zieleń płonie w intensywnym świetle, a krawędzie budynków i ich ściany od zachodu żarzą się w srebrzystej poświacie. Gwałtowne masy powietrza płyną z nieba na ziemię i z ziemi do nieba – to zstępujące i wstępujące prądy. Powietrze przesycone jest elektrycznością, ale nie widać jeszcze błyskawic. Drzewa na wysokim wzgórzu już uginają się pod wpływem wiatru, ale trawy i krzewy na pierwszym planie stoją nieporuszone. To ostatnie chwile, gdy miasto jest jeszcze oświetlone słońcem, ostatnie chwile bezruchu. Za kilkanaście minut zacznie się nawałnica, nadejdą błyskawice, grzmoty i huragan”.
El Greco jest jednym z niewielu malarzy, którzy cieszyli się powszechną popularnością i uznaniem za życia. Jednak po roku 1613 El Greco bardzo podupadł na zdrowiu. Zmarł 7 kwietnia 1614 roku w Toledo. Widok Toledo jest jednym z pierwszych „czystych” pejzaży w zachodniej sztuce i jednym z dwóch zachowanych krajobrazów El Greco. Jeden znajduje się w Metropolitam Museum of Art, w Nowym Yorku, a drugi w El Greco Museum w Toledo.
eqtrainer.ca Autorka książki Zbuduj swoje szczęście. Vademecum życia spełnionego
[1]http://www.visual-arts-cork.com/famous-paintings/view-of-toledo.htm 13 kwietnia 2019
[2]https://www.newsweek.pl/wiedza/historia/el-greco-malarstwo-widok-toledo-newsweekpl/ghqnd4v 13 kwietnia 2019