Akadia – przodek Nowej Szkocji (1604-1758)
Akadia – przodek Nowej Szkocji (1604-1758)
Jednym z najciekawszych epizodów kolonizacji Kanady przez Francuzów było stworzenie Akadii. Zajmowała ona obszar od wschodnich wybrzeży do ujścia Rzeki św. Wawrzyńca. Od południa graniczyła z Nową Anglią (z dzisiejszym Maine).
W 1604 roku, gdy w Polsce Karol Chodkiewicz zwycięsko rzucał huasarię na Szwedów pod Białym Kamieniem, a Anglia zawierała pokój z Hiszpanią, niejaki Pierre du Gua de Monts założył w Akadii pierwsze osiedle, liczące 120 mieszkańców. W rok później osadnicy ci założyli Port Royal, do którego się przenieśli.
Port Royal, 1609
Niestety, przetrwali zaledwie 3 lata i po ciężkich stratach, głównie z powodu szkorbutu koloniści powrócili do Francji. Niedługo potem w 1611 większość z nich powróciła do Akadii, tym razem już lepiej przygotowana. Wspierani finansowo przez hugenotów rozpoczęli drugi, tym razem już udany epizod kolonizacyjny. Co prawda, wobec pojawienia się jezuitów w Akadii, hugenoci wycofali swe poparcie, lecz akcja kolonizacyjna nabrała już wtedy odpowiedniego rozpędu.
Francuscy koloniści ułożyli sobie przyjaźnie stosunki z miejscowymi Mikmakami, ich wódz Membertou przyjął chrzest w 1610. Jednak napotykali na trudności ze strony Anglików. W 1613 Port Royal został spalony przez angielskiego żeglarza Samuela Argalla.
W 1621 Brytyjczycy na poważnie zainteresowali się terenami Akadii. Król Jakub I Stuart objął Akadię swym protektoratem, przekazując funkcje wicekrólewskie Williamowi Alexandrowi, księciu Sterling ze Szkocji. W 1629 wysłał on tam pierwszą partię szkockich kolonistów w liczbie 100 mężczyzn, ale ostatecznie eksperyment ten skończył się niepowodzeniem. Podział władzy w Akadii został zakończony traktatem z St-Germain w roku 1632, kiedy to potwierdzono prawa francuskie do Akadii i Nowej Francji. W tym też czasie suwerenność kolonii została ograniczona poprzez włączenie jej w system państwowy Francji. Pierwszym gubernatorem generalnym Akadii został Isaac de Razilly mianowany przez Ludwika XIII.
Kolejne sto lat w historii Akadii to lata względnej prosperity, przerywanej wojnami toczonymi z Nową Anglią. Podstawą gospodarki kolonii był handel, głównie futrami. Mimo względnego dobrobytu, Akadia podobnie jak Nowa Francja nie zdołała zapewnić sobie samowystarczalności żywnościowej i była uzależniona od importu z Francji.
Akadianie na fresku (1775-1785)
W ciągu 142 lat historii Akadii jej ludność znacznie wzrosła, choć pozostawała daleko w tyle za podobnymi do niej koloniami brytyjskimi, oraz także za Nową Francją. Według spisu z 1750 było już 8 tysięcy Akadian.
W wyniku traktatu pokojowego w Utrechcie kończącego hiszpańską wojnę sukcesyjną w 1713 roku Francja musiała się zrzec Akadii na rzecz Wielkiej Brytanii. Obszar ten został nazwany Nową Szkocją i ta nazwa przechowała się do dzisiaj.
Wysiedlanie Akadian z Grand-Pré
Cztery dziesięciolecia później władze brytyjskie zdecydowały o deportacji wszystkich osadników francuskich do innych kolonii brytyjskich lub do kontynentalnej Francji.
Zdaniem gubernatora stanowi zagrożenie dla interesów brytyjskich w Ameryce Północnej. Przymusowo wysiedlono około 7000 mieszkańców, do 1763 dalszych 3000-5000. Akadianom zezwolono na zabranie jedynie podstawowych dóbr. Ludność pozostawiła po sobie 43500 sztuk bydła, 48500 owiec, 23500 świń, 2800 koni oraz dziesiątki tysięcy drobiu. Zabudowania akadiańskie były palone. Tylko w listopadzie 1755 spalono i zniszczono 255 domostw, 276 stodół, 155 zabudowań gospodarczych, 11 młynów oraz jeden kościół. Spędzono ich na wybrzeża, a następnie ładowano na statki, którymi byli transportowani do punktów przeznaczenia. Wskutek braku podstawowych środków higieny, kiepskiego wyżywienia i tłoku, wiele osób (szczególnie kobiet i dzieci) zmarło w trakcie podróży.
Akadia w 1754
Duża część deportowanych przeniosła się później do Luizjany, reszta wróciła Akadii (wtedy już Nowej Szkocji), gdzie już jednak gospodarowali na ich ziemiach koloniści z Wysp Brytyjskich. Z tego względu Akadianie wyruszyli dalej na północ, osiedlając się ostatecznie na obszarze dzisiejszego Nowego Brunszwiku.
Ze względu na deportacje pojęcie Akadia straciło swe terytorialne znaczenie i zaczęło się odnosić do obszarów w Kanady atlantyckiej, gdzie mieszkają Akadianie. Natomiast w celach marketingowych często używa się dzisiaj określenia Akadia lub Wybrzeże Akadiańskie w stosunku do wschodniego wybrzeża Nowego Brunszwiku.
Upadek Louisburga w 1758 zaznaczył koniec francuskich wpływów w Ameryce Północnej.